Aciz Bilim

Fransız dilbilimcisi Martinet (Saint-Albans-des- Vülards, Savoie, 1908). Ortaöğrenimini Paris’te yaptıktan son­ra, Sorbonne Üniversitesi’nde İngilizce ve almanca konularında uzmanla­şan Andre Martinet 1932-1933 yılla­rında College de France’ta A. Meillet’nin (1866-1936) yönetiminde baş­ladığı doktora tezi çalışmasını, Meillet’nin ölümünden sonra 1937’de sa­vundu: La gemination consonantique d’origine expressive dans les langues germaniques (Germen Dillerinde Anlatımsal Kökenli Ünsüz İkizlenmesi). Aynı yıl içinde ikinci bir doktora tezi çalışması (La phonologie du mot endanois [Danca Sözcüğün Sesbilimsel) ya­pan Andre Martinet 1938’de Ecole Pratique des Hautes Etudes’ün Sesbi­lim Bölümü başkanlığına getirüdi. 1932-1938 yüları arasında Prag Dil­bilim Çevresi’nin önde gelen temsilci­lerinden sesbilimci N. Trubetskoy ile bağlantı kurdu ve gene aynı dönemde (Danimarka’da bulunduğu yıllarda) Kopenhag Dilbilim Çevresi’nin, özel­likle de bu çevrenin kurucularından L. Hjelmslev’in etkinliklerini yalandan izledi. İkinci Dünya savaşı yıllarında tutsak düşerek kaldığı kampta bulu­nan Fransızların konuşmalarını ince­ledi ve bu konudaki çalışmasını 1945 ’te La prononcia tion du français contemporain (Çağdaş Fransızcamn Telaffuzu) adıyla yayımladı. 1946’da A.B.D’ne giden dilbilimci aynı yıl New York’ta Word adlı derginin yönetimi­ni üstlendi (bu dübilim dergisini 1960 yıllarına kadar yönetti), 1947’de Columbia Üniversitesi’ne dilbilim profe­sörü olarak atandı. A.B.D’nde bulun­duğu süre içinde E.Sapir ile L. Bloomfield’in görüşlerüıden kaynaklanan Amerikan yapı]salcılığı’mn gelişmesi­ni yakından izleme olanağı bulan An­dre Martinet 1949’da yapısal dilbilim incelemelerinin işlevsel özelliğine dik­kati çektiği İngilizce bir kitap yayım­ladı: Phonology as Functional Phonetics (İşlevsel Sesbilgisi Olarak Sesbi­lim).

Fransa’ya döndükten sonra Sorbonne Üniversitesi’nin Dilbilim Enstitüsü’nde, Rene Descartes Üniversitesi’nde (Paris V Üniversitesi) ve Ecole Pratique des Hautes Etudes’de dübilim dersleri veren Andr6 Martinet 1955’te, artsüremli sesbilim ’e yönelik önemli bir kuramsal yapıt olan Economie des changements phonetiques (Sesbügisel Değişikliklerin Tutumlulu­ğu), 1960’ta bir genel dilbilim elkitabı olan Elements de linguistique generale’i (Genel Dilbilim İlkeleri), 1962’de gene işlevsellik kavramım ele aldığı A Functional View of Language’ı (Dilin İşlevsel Bir Görünümü) yayımladı, 1965’te çevresindeki araştırmacılarla birlikte La Linguistique dergisini çı­karmaya başladı, 1976’da da yapısal dilbilimin bir kolu olan işlevsel dilbi­lim ’i yaymak amacıyla Societe İnternationale de Linguistique Fonctionnelle’i (Uluslararası İşlevsel Dübilim Derneği) kurdu. La Linguistique dergisi de bu derneğin resmi yayın organı duru­muna geldi.

Andre Martinet, 1980’de Türkiye’ye gelerek İstanbul Üniversitesi’nde ve Ankara’da Türk Dil Kurumu’nda iş­levsel dilbilim üstüne konuşmalar yapmıştır.
Dilbilimde İşlevsellik

Dilbilimde özellikle Andre Martinet tarafından sürdürülen işlevselcilik, bir dilbilimsel inceleme yönteminin temelini oluşturur. Bu yöntem, bir doğal dil dizgesindeki öğeleri ve bu öğeler arasındaki bağıntıları bildirişim olgu­su içindeki işlevleri açısmdan ele alır. Dolayısıyla işlevselcilik öncelikle ses düzleminde uygulama alam bulmuş ve sesbilim’de yaygınlık kazanmıştır. Andre Martinet ve izleyicilerinin ge­liştirdikleri işlevsel sesbilim, her do­ğal dile özgü sesleri belli bir bağlam içindeki işlevlerine göre ve dilin öbür sesleriyle kurdukları bağıntılar açı­smdan betimleyip, sınıflandırır. Andre Martinet, genel sesbilim, eşsü- remli sesbilim ve artsüremli sesbilim çalışmaları yapmış, Economie des changements phonetiques’le artsü­remli sesbilim ’in ilkelerini ortaya ko­yarken, yapısal yöntemin tarihsel açı­dan da verimli olduğunu göstermeye çalışmıştır.

Andre Martinet’nin bildirişim olgusu açısından ve işlevsel olarak yaklaştı­ğı dil sorununda saptadığı en ilgi çe­kici özelliklerden biri, çift eklemlilik’ tir.İnsan topluluklarını iletişim kur­ma gereksinimleri ile en az çaba ya­sasını kaynaştırdığını ve böylece dil­sel tutumluluğun doğduğunu vurgula­yan Andre Martinet’ye göre, bir bildirişim aracı olan ve insan deneyinin verilerini kendine özgü bir biçimde düzenleyen diller, çift açıdan eklem­lenen dizgelerdir: Birinci eklemleme boyutunda en küçük anlamlı birimler (anlambirimler ya da monemler); ikin­ci eklemleme boyutundaysa anlamı ol­mayan en küçük birimler (sesbirimler ya da fonemler) birbirleriyle birleşir. Böylece insanlar, düden dile değişen az sayıdaki sesbirimler ve birkaç bin dolayındaki anlambirimler aracılığıy­la sonsuz sayıda deneyim olgusunu anlatabilmektedirler.

Ses düzeyindeki sesbilimsel çalışma­lardan sonra tümce düzeyindeki tümcebilim çalışmalarına da yönelen Andre Martinet, birinci eklemleme boyutunda yer alan anlambirimleri de sınıflandırmıştır. Genel olarak sözlüksel anlambirimler’le (sözlükbirimler) dilbilgisel anlambirimler’e (biçimbirimler) ayrılan bu öğeler, tümcedeki işlevleri açısından da üçe ayrılır: Ba­ğımsız anlambirimler; bağımlı anlam­birimler; işlevsel anlambirimler. Bunlara ayrıca yüklemsel anlambirimler ile kiplikler eklenir. Andre Martinet’nin işlevselci anlayışı içinde anlambilim’e yönelik çalışmalar yer almaz. Andre Martinet’nin tasarladığı işlev­selci yöntem temelde deneyimci- tümdengelimli bir kurama dayanır. Bir başka deyişle, bu yöntem, önsel olarak saptanmış bir kurama değü, ol­guların deneysel olarak gözlemlenme­sinden kaynaklanan verilere daya­nır. Andre Martinet öncülüğündeki çalış­malarla gelişen dilbilimsel işlevselci­lik anlayışına bağlı olan ve bu anlayı­şı çeşitli açılardan sürdüren araştırmacılar arasmda özellikle şu adlar sayılabilir: G. Mounin; L.j. Prieto; D. François; F. François; H. VValter; f. Martinet; M. Mahmoudian; A. Bentolila; F. Bentolila; C. Hagege; C. Bureau; C. Tchekoff; vb.
Başlıca Eserleri

La gemination consonantique d’origice expressive dans les langues germaniques (Germen Dillerinde Anlatımsal Kökenli Ünsüz İkizlenmesi, 1937); La prononciation du français contemporain (Çağdaş Fransızcamn Telaffuzu, 1945); Phonology as Func­tional Phonetics (İşlevsel Sesbilgisi Olarak Sesbilim, 1949); Economie des changements phonetiques (Sesbilgisel Değişikliklerin Tutumluluğu, 1955); Elements de linguistique gene­rale (Genel Dilbilim İlkeleri, 1960); A Functional View of Language (Dilin İşlevsel Bir Görünümü, 1962; bu ya­pıtın fransızca çevirisi, gözden geçi­rilmiş olarak 1969’da Langue et Fonction [Dil ve İşlev] adıyla yayımlandı); La linguistique synchronique (Eşsilremli Dilbilim, 1965); Le français sans fard (Yapmacıksız Fransızca, 1969); Dictionnaire de la prononciation Française dans son usage reel (Ger­çek Kullanımı İçinde Fransızcanın Telaffuz Sözlüğü, 1973); Studies in Functional Syntax (İşlevsel Sözdizim İncelemeleri, 1975); Grammaire fonctionnelle du français (Fransızcanın İşlevsel Dilbilgisi,1979);Syntaxe generale (Genel Sözdizim,1985).