Aciz Bilim

1. Sidretü Müntehe’l-efkâr fî melekûti’l-feleki’d-devvâr (ez-Zîcü’ş-şehinşâhî). Uluğ Bey zîcinin eksiklerini tamamlamak ve yanlışlarını düzeltmek amacıyla yazılan eserde Galata Kulesi ile müellifin rasathânede gerçekleştirdiği gözlemler ve yaptığı aletler hakkında da bilgi verilir.


2. Reyĥânetü’r-rûĥ fî resmi’s-sâat alâ müsteve’s-süŧûĥ. Güneş saatlerine dair olan ve Ömer b. Muhammed el-Fâriskûrî (ö. 1018/1610) tarafından Nefĥu’l-füyûĥ bi-şerĥi Reyĥâneti’r-rûĥ adıyla şerhedilen eseri adı bilinmeyen bir müellif XVII. yüzyılın başlarında Türkçe’ye çevirmiştir.


3. Cerîdetü’d-dürer ve ħarîdetü’l-fiker. İlk defa ondalık kesirlere dayanarak hazırlanmış tabloları içeren küçük bir zîc olup bugün de kullanılabilecek niteliktedir. Remzi Demir eseri doktora tezinde incelemiş (1991, AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü), daha sonra bu çalışmasını zîcin Türkçe tercümesiyle birlikte neşretmiştir (Takiyyüddîn’de Matematik ve Astronomi, Ankara 2000).


4. ed-Dürrü (el-İķdü)’n-nažîm fî reshîli’t-taķvîm. Uluğ Bey zîcinden takvim çıkarma yöntemlerini göstermektedir.


5. Deķāiķu iħtilâfi’l-ufķayn (Risâle fi’l-iħtilâf beyne’l-muvaķķıtîn bi-maĥrûseti’l-Ķāhire fî żabŧi ķavseyi’n-nehâr ve’l-leyl ve dâireti’l-fecri ve’ş-şafaķ).


6. es-Simârü’l-yânia min ķuŧûfi’l-âleti’l-câmia. İbnü’ş-Şâtır’ın küresel (sferik) usturlabının kullanımına dair el-Eşiatü’l-lâmia fi’l-amel bi’l-âleti’l-câmia adlı eseri üzerine bir ta‘liktir.


7. ed-Düstûrü’r-racîĥ li-ķavâidi’t-tasŧîĥ. Hoca Sâdeddin Efendi’ye ithaf edilen eser kürelerin düzlem haline getirilmesi hakkındadır.


8. Âlât-ı Raśadiyye li-Zîci’ş-şehinşâhiyye. İstanbul Rasathânesi’ndeki aletlerin nasıl kullanılacağını anlatan ve şekillerini ihtiva eden bir çalışmadır. Eser Sevim Tekeli tarafından yayımlanmıştır (“Meçhul Bir Yazarın İstanbul Rasathanesinin Tasvirini Veren ‘Âlât-ı Rasadiye Li Zic-i Şehinşahiye’ Adlı Makalesi”, Araştırma, I [Ankara 1963], s. 71-122).


9. Fevâid fi’stiħrâci mınŧıķati’l-kürreti ve marifeti’l-ceyb.


10. el-Mizveletü’ş-şimâliyye bi-fażli dâiri ufuķi Kostantîniyye.


11. Risâle fi’l-amel bi-rubi’d-düstûr. Müellif bu eserine şerh yazmıştır.


12. Risâle fî marifeti’l-ufķi’l-ĥadîŝ.


13. Risâle fî evķāti’l-ibâdât.


14. el-Kevâkibü’d-dürriyye fî vażi’l-benkâmâti’d-devriyye. Mekanik saatlerin yapımına dair önemli bir çalışmadır (Arapça metin, Türkçe ve İngilizce trc. Sevim Tekeli, 16’ıncı Asırda Osmanlılarda Saat ve Takîyüddîn’in “Mekanik Saat Konstrüksüyonuna Dair En Parlak Yıldızlar” Adlı Eseri, Ankara 1966; nşr. Ahmed Yûsuf el-Hasan, Halep 1976).


15. eŧ-Ŧuruķu’s-seniyye fi’l-âlâti’r-rûĥâniyye. Saatler, kaldıraçlar, pompa ve tulumba gibi aletler hakkında olan bu eser önce Ahmed Yûsuf el-Hasan tarafından neşredilmiş (Taķıyyüddîn ve’l-hendesetü’l-mîkânîkiyyeti’l-Arabiyye: Maa Kitâbi’ŧ-Ŧuruķi’s-seniyye fi’l-âlâti’r-rûĥâniyye, Halep 1976), daha sonra Münâ Sancaktar Şa‘rânî eseri geniş birer incelemeyle birlikte tıpkıbasım halinde yayımlamıştır. (Dirâse taĥlîliyye li-maħŧûŧi’ŧ-Ŧuruķı’s-seniyye fi’l-âlâti’r-rûĥâniyye, Küveyt 2000).


16. Nevru ĥadîķati’l-ebśâr ve nûru ĥaķīķati’l-enžâr. İbnü’l-Heysem ve Kemâleddin el-Fârisî’nin çalışmalarını açıklamak ve geliştirmek amacıyla kaleme alınmış bir optik kitabıdır. Müellifin Kazasker Molla Abdülkerim Çelebi’ye ithaf ettiği eser üzerine Hüseyin Gazi Topdemir doktora çalışması yapmış ve metni Türkçe tercümesiyle birlikte yayımlamıştır (Takîyüddîn’in Optik Kitabı, Ankara 1999).


17. Buġyetü’ŧ-ŧullâb min ilmi’l-ĥisâb. Osmanlılar’da kullanılan hesâb-ı Hindî ve hesâb-ı sittînî üzerinedir; eserde ondalık kesirlere de yer verilmiştir.


18. Kitâbü’n-Nisebi’l-müteşâkile fi’l-cebr ve’l-muķābele.


19. Risâle fî ameli’l-mîzâni’ŧ-ŧabîî elleźî yulemu bihî mâ fi’l-cismi’l-mürekkeb min madeneyn muħtelifeyn. Archimedes terazisi hakkındadır.


20. el-Meśâbiĥu’l-mužhire fî ilmi’l-bezdere. Av kuşları ile bunların terbiye ve tedavisinden bahseder.


21. Şerĥu’l-ebyâti’t-tis fi’stiħrâci’t-tevârîħi’l-meşhûre. Müellifin hicrî tarihle diğer tarihlerin birbirinden nasıl çıkarılacağına dair daha önce yazdığı dokuz beytin şerhidir.


22. Tercümânü’l-eŧıbbâ ve lisânü’l-elibbâ (eserlerinin yazma nüshaları için bk. İhsanoğlu ve dğr., Osmanlı Astronomi Literatürü, I, 202-217; Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, I, 84-87; Osmanlı Tabii ve Tatbiki Bilimler, I, 40-44; Şeşen, Fihrisü Maħŧûŧât, s. 153).