Aciz Bilim

A) Tarih ve Tabakat. 1. el-Bidâye ve’n-nihâye*. İbn Kesîr’in büyük tarihçiler arasında yer almasını sağlayan eser, başlangıçtan 767 (1365-66) yılına kadar gelen olayları kronolojik sırayla anlatan on dört ciltlik umumi bir İslâm tarihidir. Tamamı basılan ve bazı bölümleri çeşitli başlıklar altında ayrıca neşredilen eser Mehmet Keskin tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (I-XIV, İstanbul 1994-1995). 2. el-Fuśûl fî sîreti’r-Resûl. İlk defa el-Fuśûl fî iħtiśâri sîreti’r-Resûl adıyla neşredilen eser (Kahire 1357), daha sonra Muhammed Îdü’l-Hatrâvî ile Muhyiddin Mestû (Beyrut-Dımaşk 1400; Mekke-Beyrut 1405/1985; Medine-Beyrut-Dımaşk 1413/1992) ve Seyyid b. Abbas el-Cüleymî (Kahire 1410/1990; Beyrut 1413/1993) tarafından yayımlanmıştır. 3. Sîretü Ebî Bekr eś-Śıddîķ (el-Bidâye, VII, 18). 4. Sîretü Ömer b. el-Ħaŧŧâb (a.g.e., VII, 18). 5. Sîretü Mengliboġa (Mâ yünteķā ve yübteġā min sîreti Mengliboġa). el-Melikü’n-Nâsır Hasan’ın memlüklerinden, onun Halep ve Dımaşk nâibi olan Emîr Mengliboğa’nın hayatına dairdir (Sehâvî, s. 554). 6. Ŧabaķātü fuķahâi’ş-Şâfiiyye (Ŧabaķātü’l-fuķahâi’ş-Şâfiiyyîn). Ahmed Ömer Hâşim ve Muhammed Ali Zeynühüm tarafından Abâdî’nin zeyliyle birlikte üç cilt halinde yayımlanmıştır (Kahire 1413/1993). İbn Kesîr bu eserinde Sübkî ile olan fikrî ihtilâflarını da ortaya koymuştur. 7. et-Tekmîl fî marifeti’ŝ-ŝiķāt ve’ż-żuafâ ve’l-mecâhîl. Mizzî’nin Tehźîbü’l-Kemâl ve Zehebî’nin Mîzânü’l-itidâl adlı eserlerinin bazı ilâvelerle ihtisarından ibarettir (el-Bidâye, IX, 97; Keşfü’ž-žunûn, I, 471).

B) Tefsir. 1. Tefsîrü’l-Ķurǿâni’l-azîm*. Rivayet tefsirleri arasında önemli bir yeri olan ve birçok defa basılan eser (Kahire 1342/1923, 1390/1971; Beyrut 1980, 1416/1996; İstanbul 1984; Riyad 1418/1997) Hacı Bekir Karlığa ve Bedreddin Çetiner tarafından Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsîri adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir (I-XVI, İstanbul 1983-1988, 1993-1994). Yûsuf Abdurrahman Mar‘aşlî tefsirde geçen hadisleri alfabetik olarak sıralamış ve Fihrisü eĥâdîŝ-i Tefsîri İbn Keŝîr adıyla neşretmiştir (Beyrut 1986). 2. Feżâilü’l-Ķurân (Kahire 1343, 1348/1929; Beyrut 1407/1987; nşr. Muhammed İbrâhim el-Bennâ, Cidde-Beyrut-Dımaşk 1408/1988). Ahmed Hamdî İmâm bu eserden yaptığı seçmeleri Muħtârât min Feżâili’l-Ķurân adıyla yayımlamış (Kahire 1981), Mehmet Sofuoğlu da eseri Kur’an’ın Faziletleri adıyla Türkçe’ye tercüme etmiştir (İstanbul 1978).

C) Hadis. 1. Câmiu’l-mesânîd ve’s-süneni’l-hâdî li-aķvâmi’s-senen (el-Hedy ve’s-senen fî eĥâdîŝi’l-mesânîd ve’s-sünen). Eserde, Kütüb-i Sitte ve Ahmed b. Hanbel, Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî, Ahmed b. Amr el-Bezzâr’ın müsnedleriyle Taberânî’nin iki mu‘ceminde mevcut hadisler ele alınmış, bu eserlerde rivayeti bulunan sahâbeler alfabetik olarak sıralanıp bütün rivayetleri bir araya getirilmiş, sahâbî ve diğer hadis râvilerinin hayatı hakkında bilgi verilmiştir. Câmiu’l-mesânîd Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş (Mekke 1411/1990) ve Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî (I-XXXVII, Beyrut 1415/1994) tarafından neşredilmiştir. 2. İħtiśâru Ulûmi’l-ĥadîŝ. İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî’nin Muķaddimetü İbni’s-Salâh* diye tanınan Ulûmü’l-ĥadîŝ adlı eserinin özeti olmakla birlikte İbn Kesîr esere önemli ilâvelerde bulunmuş, ihtilâflı konularda kendi tercihini belirtmiştir. Ahmed Muhammed Şâkir tarafından el-Bâiŝü’l-ĥaŝîŝ şerĥu İħtiśâri ulûmi’l-ĥadîŝ adıyla şerhedilerek yayımlanan eser (Kahire 1355, 1370, 1377/1958; Beyrut 1387; Riyad-Dımaşk 1414/1994, 1417/1996) daha çok el-Bâiŝü’l-ĥaŝîŝ adıyla meşhur olmuştur. 3. Müsnedü’l-Fârûķ emîri’l-müminîn Ebî Ĥafś Ömer b. Ħaŧŧâb ve aķvâlühû alâ ebvâbi’l-ilm. Hz. Ömer’in Resûl-i Ekrem’den doğrudan rivayet ettiği hadisleri
ihtiva eden eser, müellifin Müsnedü’ş-Şeyħayn adlı kitabının Hz. Ömer’in rivayetlerini içine alan kısmı olmalıdır (nşr. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî, I-II, Dımaşk-Kahire 1411/1991; Mansûre 1412/1992). 4. Tuĥfetü’ŧ-ŧâlib bi-marifeti eĥâdîŝi Muħtaśari İbni’l-Ĥâcib. İbnü’l-Hâcib’in Muħtaśarü’l-münteķā adlı eserindeki hadislerin tahrîci olup Abdülganî b. Humeyd b. Mahmûd el-Kübeysî tarafından neşredilmiştir (Mekke 1406/1986). 5. Taħrîcü eĥâdîŝi edilleti’t-Tenbîh. Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin Şâfiî fıkhına dair muhtasar eserindeki hadislerin tahrîcine dair olan kitabın Muhammed İbrâhim es-Sâmerrâî tarafından tahkik edildiği belirtilmektedir (Muhammed ez-Zuhaylî, s. 159). 6. Aĥkâmü’ś-śuġrâ (śaġīr) fi’l-ĥadîŝ. Müellif bu adla bir eser yazdığını bizzat ifade etmektedir (Ahmed Muhammed Şâkir, s. 202). 7. el-Aĥkâmü’l-kebîr. Hadis, tefsir ve hac bahsine kadar fıkhî konulardan bahseden bir eser olup (el-Bidâye, III, 524) İbn Kesîr çeşitli kitaplarında buna atıfta bulunmuştur (Ahmed Muhammed Şâkir, s. 35, 202). 8. Muħtaśarü’l-Medħal ilâ Kitâbi’s-Sünen li’l-Beyhaķī. Müellif, İbnü’s-Salâh’ın Ulûmü’l-ĥadîŝ’ini ihtisar ettiği metotla Beyhakī’nin el-Medħal’ini de ihtisar ettiğini belirtmiştir (a.g.e., s. 17-19). 9. el-Muķaddimât. Hadis ilimlerine dair olup müellif bu eserine de atıflarda bulunmuştur (a.g.e., s. 17-18, 97, 102). 10. Şerĥu Śaĥîĥi’l-Buħârî (el-Bidâye, III, 3; XI, 33).

D) Fıkıh. 1. el-İctihâd fî ŧalebi’l-cihâd. Memlükler’in Dımaşk nâibi Seyfeddin Mencek’in isteği üzerine Haçlılar’a karşı müslümanları cihada teşvik amacıyla yazılan eserde İbn Teymiyye’nin es-Siyâsetü’ş-şeriyye’sinden istifade edilmiştir. İlk defa 1347’de (1928) yayımlanan eser daha sonra Abdullah Abdürrahîm Useylân (Riyad 1401/1981, 1402/1982, 1412/1992) ve Muhammed Zeynühüm (Kahire 1413/1993) tarafından neşredilmiştir. 2. İrşâdü’l-faķīh ilâ marifeti edilleti’t-Tenbîh (nşr. Behcet Yûsuf Hamed Ebü’t-Tayyib, Beyrut 1416/1996). 3. Aĥkâmü’t-Tenbîh. İbn Kesîr’in ilk eseri olup Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin et-Tenbîh’ine şerh mahiyetinde yazılmıştır. Müellif, bu eserinin hocası Burhâneddin el-Fezârî’nin takdirini kazandığını belirtir (a.g.e., XII, 125). 4. Kitâbü’s-Semâ. Mûsikinin hükmüne dairdir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1002; İbn Kesîr’in diğer eserleri için bk. Tuĥfetü’ŧ-ŧâlib, neşredenin girişi, s. 35-37; Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî, s. 199-216; Muhammed ez-Zuhaylî, s. 150-183).